• Jeżeli Twoje dziecko swobodnie rozmawia w domu ale milczy lub nie rozmawia swobodnie w przedszkolu, szkole czy innych sytuacjach społecznych. • Twoje • Twoje dziecko przy tym może mieć problemy z jedzeniem i korzystaniem z toalety na terenie przedszkola, szkoły. #KS #zagrożenieniedostosowaniemspołecznym #mutyzmwybiórczy Dziecko z mutyzmem wybiórczym jest dzieckiem lękliwym, chce mówić, uczestniczyć aktywnie w W zamian za to angażują całą klasę np. w pokazywanie na palcach wyników w matematyce, co pozwala dziecku z mutyzmem wykazać się wiedzą i nie wyróżniać się. Co do skutecznych terapii – jest ich tyle ile dzieci z mutyzmem wybiórczym – to znaczy każdy potrzebuje planu skrojonego na własne potrzeby. Mutyzm dziecięcy polega na tym, że dziecko – którego mowa jest rozwinięta w stopniu prawidłowym – w pewnych sytuacjach w ogóle się nie odzywa. Przyczynami mutyzmu wybiórczego mogą być urazy psychiczne, jak i nieprawidłowe relacje w rodzinie dziecka. Ważne, by dziecku z mutyzmem jak najszybciej wdrażać odpowiednią terapię Oznacza to, że dziecko jest coraz bardziej oswajane z okolicznościami, które wywołują w nim lęk objawiający się przede wszystkim milczeniem, ale także m. in. sztywnością, napięciem, niepokojem. Co istotne, działania te odbywają się w środowisku, w którym dziecko milczy, czyli najczęściej w szkole/przedszkolu. Dzieci z mutyzmem wybiórczym najczęściej swobodnie rozmawiają w domu, ale milczą w przedszkolu, szkole czy na podwórku. Zaburzenie to najczęściej ujawnia się między drugim a piątym rokiem życia. Jakie są symptomy mutyzmu? Kiedy należy udać się do logopedy w celu diagnozy? Symptomy mutyzmu Zwiększanie się w ostatnich latach liczby dzieci, u których rozpoznawany jest mutyzm, czyli zamilknięcie, a także wzrost liczby dzieci z całościowymi zaburzeniami rozwojowymi ze spektrum proponowanie zabaw w teatr lalkowy, kukiełkowy, marionetkowy, za kurtyną, w maskach, w tunelu, z możliwością modyfikacji głosu - dziecko może poczuć się pewniej wcielając się w jakąś fikcyjną postać i komunikując się z otoczeniem za pomocą pacynki, pomocne mogą być również zabawy wymagające szeptu np. głuchy telefon. Poświęcone jest złożonym aspektom terapii dziecka dotkniętego mutyzmem wybiórczym, pracy z jego rodziną i współpracy specjalistów. W czasie szkolenia zostaną pokazane studia przypadków oraz przewidziana jest także superwizja specjalistów. Pokazane zostaną doświadczenia pracy w Polsce Poradni Terapii Mutyzmu „Mówię”. Poznań, ul. Bystra 7. Godziny: piątek 12:30-19:30 (II zjazd) sobota 10.00-18.30. niedziela 09.00-15.30. zjazd I: - Podstawy terapii behawioralnej- praca z trudnym zachowaniem; zjazd II: - Wprowadzenie do psychoterapii dzieci i młodzieży; zjazd III: - Terapia zaburzeń eksternalizacyjnych w ujęciu poznawczo behawioralnym; kbE0. Mutyzm – jak pomóc dziecku z mutyzmem ? Mutyzm jest zaburzeniem komunikacji, objawiającym się częściową (sytuacyjną) lub całkowitą blokadą ekspresji językowej. To, że dziecko milczy, nie wynika z jego oporu czy manipulacji, natomiast z przeżywanego przez niego lęku. Dziecko z mutyzmem, pomimo posiadania umiejętności posługiwania się językiem i rozumienia wypowiedzi słownych, nie komunikuje się werbalnie z otoczeniem. W zależności od typu mutyzmu blokada objawia się w określonych sytuacjach lub miejscach, a także przez określony okres – jedne dzieci nie komunikują się z otoczeniem okresowo, u innych taki stan jest długotrwały. Jak pomóc dziecku z mutyzmem? Spis treściPrzyczyny mutyzmuMutyzm wybiórczy i całkowityJak postępować z dzieckiem z mutyzmem?Techniki wspierające dziecko z mutyzmem w przedszkolu M jak mama: Jak wspierać rozwój mowy dziecka? Przyczyny mutyzmu Opisując przyczyny mutyzmu należy odnieść się do typów mutyzmu – rozróżnia się mutyzm funkcjonalny oraz organiczny. U podstaw pojawienia się mutyzmu funkcjonalnego, jako czynniki predysponujące leży psychika, osobowość i temperament dziecka - są to dzieci bardziej podatne na wszelkie bodźce płynące z otoczenia, przejawiające zachowania unikające, wrażliwe emocjonalnie, lękowe. Nie wykluczony jest również czynnik genetyczny, mutyzm występujący w rodzinie lub inne zaburzenia o charakterze lękowym. Czynnikami zewnętrznymi wywołującymi mutyzm funkcjonalny u dzieci są różnorodne sytuacje powodujące u dziecka silny lęk, długotrwały stres czy traumy, np. utrata bliskiej osoby, konflikty domowe, nieprawidłowe relacje między członkami rodziny, błędy wychowawcze, deprywacje środowiskowe, zmiany. Dziecko wycofuje się z interakcji werbalnych w wyniku doświadczenia traumy, odczuwania silnego lęku i braku umiejętności i predyspozycji do poradzenia sobie z napotkaną sytuacją i wewnętrznymi nastrojami. Mutyzm organiczny dotyczy dzieci, u których stwierdza się dysfunkcje lub uszkodzenia narządów mowy lub obszarów mózgu. W wyniku tych uszkodzeń dochodzi do ograniczenia lub całkowitego braku ekspresji językowej. Czytaj również: Kiedy dziecko zaczyna mówić? W jakim wieku pierwsze słowa? Ile słów powinno mówić dziecko w wieku dwóch-trzech lat, a ile w wieku sześciu? Mutyzm wybiórczy i całkowity Mutyzm funkcjonalny dotyczy dzieci, u których nie stwierdza się większych odchyleń od normy intelektualnej, zaburzeń rozwojowych oraz uszkodzeń mózgu i narządów mowy. Wyróżnia się dwie postaci mutyzmu funkcjonalnego –mutyzm wybiórczy i mutyzm całkowity. Dziecko z mutyzmem wybiórczym odmawia kontaktu werbalnego w określonych sytuacjach, dotyczyć mogą one miejsca (np. przedszkole, szkoła) lub osób (np. osoby z poza rodziny). Dzieci z mutyzmem wybiórczym w większości swobodnie komunikują się werbalnie w domu. Często blokada ekspresji językowej pojawia się wraz z rozpoczęciem nowego etapu edukacyjnego – pójściem do przedszkola i szkoły. Dziecko z mutyzmem wybiórczym, odczuwa lęk związany z uczęszczaniem i funkcjonowaniem w placówce. Reakcją obronną, unikającą trudnych sytuacji jest milczenie. Dziecko z mutyzmem wybiórczym może nie odzywać się do nauczycieli, rówieśników lub wyłącznie do wybranych osób ze środowiska edukacyjnego. Mutyzm całkowity dotyczy dzieci, które nie komunikują się werbalnie w żadnej sytuacji. Zdarzyć się może, że dziecko używa w komunikacji dźwięków niewerbalnych, krzyków lub bezgłosu. U osób dotkniętych mutyzmem całkowitym pojawić się może również dysfagia (trudności z połykaniem pokarmów) i amimia (zniesiona mimika twarzy). Jak postępować z dzieckiem z mutyzmem? Mutyzm u dzieci pojawia się najczęściej między 3., a 6. rokiem życia. Jeżeli brak kontaktu werbalnego, czy w określonych sytuacjach czy stale trwa dłużej niż miesiąc (w przypadku rozpoczęcia nauki w przedszkolu czy szkole nie bierze się pod uwagę okresu adaptacyjnego) należy podjąć kroki mające na celu ocenę sytuacji dziecka i ewentualną pomoc terapeutyczną. Często pierwszymi osobami, które zauważają problem u dziecka są nauczyciele. Obserwacji i wstępnej diagnozy dziecka z mutyzmem może dokonać psycholog, pedagog lub logopeda. Diagnozę specjalistyczną mutyzmu stawia lekarz psychiatra. Każde dziecko z mutyzmem to indywidualny przypadek dlatego postępowanie terapeutyczne powinno zostać zaplanowane z uwzględnieniem jego potrzeb i możliwości. Sytuacja dziecka wymaga szczegółowej analizy komunikacji w środowisku domowym, edukacyjnym i innym. Terapię dziecka z mutyzmem prowadzi się w miejscu problemu tzn. jeśli dziecko nie komunikuje się werbalnie w przedszkolu to wszelkie działania w zakresie postępowania terapeutycznego odbywają się w placówce. Oczywiście, trzeba zadbać o to, by najbliższe otoczenie dziecka miało świadomość pełnionych działań oraz wyeliminować czynniki podtrzymujące mutyzm u dziecka – np. konflikty między rodzicami, negatywne komentarze otoczenia na temat milczenia dziecka, wymuszanie wypowiedzi słownych od dziecka. Czytaj również: Zaburzenia mowy u dzieci: dyslalia, afazja, giełkot i jąkanie [PORADNIK] Autyzm wczesnodziecięcy - przyczyny, objawy, leczenie Techniki wspierające dziecko z mutyzmem w przedszkolu Bardzo ważna jest współpraca między rodzicami, dzieckiem a nauczycielami w placówce. Oprócz wyeliminowania czynników zewnętrznych podtrzymujących blokadę mówienia oraz stosowania takich działań, które będą mają na celu wspieranie dziecka i organizowanie przyjaznego otoczenia, wprowadza się również techniki będące świadomą praca dziecka nad lękiem przed mówieniem. W terapii mutyzmu stosuje się między innymi: metodę małych kroków, inaczej „sliding-in”- do rozmowy, interakcji z osobą przy której dziecko nie ma blokady werbalnej, stopniowo dołącza inna. Celem jest uzyskanie swobodnego kontaktu z dzieckiem z mutyzmem. inną techniką stosowaną w placówkach edukacyjnych jest technika „od chóru do solo” – dziecko jest włączane do aktywności grupowej, wśród dzieci np. wspólne czytanie lub śpiewanie, a następnie stopniowo liczebność jest ograniczana, aż do uzyskania samodzielnej ekspresji przez dziecko z mutyzmem. technika 5 sekund polega na odczekaniu 5 sekund po zadaniu dziecku z mutyzmem pytania. Jeśli odpowiedzi werbalnej nie będzie, pytający przekształca pytanie w taki sposób, by uzyskać swobodną odpowiedź na miarę możliwości dziecka np. w formie gestu. Terapia dziecka z mutyzmem w dużej mierze zależy od skuteczności postępowania otoczenia wobec dziecka, wdrożenia działań wspierających oraz wyeliminowania czynników utrwalających blokadę. Należy dążyć do stwarzania sprzyjającego klimatu, atmosfery zaufania, by w efekcie uzyskać ustąpienie lęku przed mówieniem i umożliwienie dziecku efektywnej socjalizacji. Mutyzm wybiórczy to zaburzenie występujące stosunkowo rzadko, jednak jego przebieg generuje wiele trudności dla ucznia oraz wspierającego go nauczyciela. W klasyfikacjach chorób medycznych mutyzm umieszcza się w grupie zaburzeń lękowych, co oznacza konieczną pracę z emocją lęku poprzez doświadczanie go w różnych, trudnych sytuacjach oraz zmianę schematu zachowania. Dziecko z mutyzmem wybiórczym może stanowić duże wyzwanie dla nauczyciela w procesie dydaktycznym. Dla ucznia z diagnozą mutyzmu wybiórczego kluczowe są reakcje otoczenia, które mogą pogłębić problem lub stanowić wsparcie w jego trudnej sytuacji. Świadomość i wiedza na temat zaburzenia są istotnymi składnikami skutecznego wsparcia w codziennym funkcjonowaniu dziecka w szkole i grupie rówieśniczej. Dziecko z mutyzmem w rzeczywistości szkolnej Dziecko z mutyzmem wybiórczym może trafić do klasy tuż po diagnozie, wraz z posiadanym orzeczeniem z Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej. Wówczas sytuacja jest znacznie łatwiejsza. Nauczyciel prowadzący, podobnie jak rodzice, otrzymuje wytyczne do pracy z dzieckiem. Daje to szansę kompleksowego podejścia do rozwiązania problemu. Najczęściej uczeń jest już wówczas w terapii. Wszystkie te elementy powodują, że rokowania w zakresie wyleczenia zaburzenia są dla ucznia sprzyjające. Wielokrotnie zdarza się jednak, że dziecko trafia do klasy bez diagnozy oraz rozpoznania problemu, a z etykietką dziecka nieśmiałego, co może powodować rozmyty obraz rzeczywistej sytuacji. Zdarza się, że minie sporo czasu, zanim dorośli zorientują się, że problem ucznia wykracza daleko poza nieśmiałość. Należy jednoznacznie podkreślić, że diagnoza i terapia są w tym przypadku niezbędne, aby móc racjonalnie pomóc. Zwłaszcza, że w terapii mutyzmu wybiórczego nie stosuje się farmakoterapii. Czasami lęk przed diagnozą może leżeć po stronie rodzica lub rodziców. Wówczas opiekunowie często bagatelizują problem dziecka. Może więc zaistnieć potrzeba zobrazowania im rzeczywistej sytuacji. Wtedy nauczyciel powinien starać się przekonać bliskich do konsultacji ze specjalistą. Warto dowiedzieć się, co leży u podstaw zachowania rodziców (brak wiary w istnienie problemu, lęk przed diagnozą, złe doświadczenia własne etc.). Mając taką wiedzę, można podjąć merytoryczną dyskusję, wskazując także na możliwe trudności w rzeczywistości szkolnej oraz korzyści dla ucznia. Jeżeli nauczyciel miał już wcześniej pod swoją opieką ucznia z mutyzmem, warto przywołać taki przykład. Często pomaga to obniżyć lęk rodziców, szczególnie jeżeli opisywany przypadek ma pozytywne zakończenie. Kryteria diagnostyczne i obraz zaburzenia Rolą szkoły oraz nauczyciela nie jest, oczywiście, diagnoza. Warto jednak, aby nauczyciele i pedagodzy wiedzieli, jaki jest typowy obraz dziecka z mutyzmem wybiórczym. Kryteria klasyfikacji chorób medycznych ICD-10 są w tym względzie bardzo czytelne. POLECAMY Zgodnie z ICD-10, do postawienia diagnozy muszą być spełnione następujące kryteria: ekspresja i rozumienie języka, oceniane według standaryzowanych testów, mieszczą się w granicach dwóch odchyleń standardowych, stosownie do wieku dziecka; oznacza to, że poziom rozumienia mowy jest prawidłowy i wystarczający do społecznego komunikowania się; jednocześnie pozawerbalne formy komunikowania, takie jak gestykulacja czy tworzenie nieartykułowanych dźwięków, są zachowane, możliwa do potwierdzenia niemożność mówienia w specyficznych sytuacjach, w których mówienie jest od dziecka oczekiwane (np. w szkole), pomimo mówienia w innych sytuacjach, czas trwania zaburzenia przekracza 4 tygodnie, nie występuje żadne z całościowych zaburzeń rozwojowych, zaburzenia nie wyjaśnia brak znajomości języka mówionego, wymaganego w sytuacjach społecznych, w których występuje niemożność mówienia (Namysłowska, Badura-Madej, de Barbaro, Bartnik, Beisert, 2012). W literaturze przedmiotu często podkreśla się charakterystyczny wygląd dziecka z mutyzmem wybiórczym: głowa i ramiona przygięte do przodu, sztywne, napięte kończyny, unikanie kontaktu wzrokowego. Ucznia takiego najczęściej charakteryzują: nieśmiałość, wycofanie, lękliwość, niedojrzałość emocjonalna oraz pewnego rodzaju upór. Zachowanie dziecka jest inne w domu i poza nim. Wśród bliskich jest energiczne, wesołe, często krzykliwe, co skrajnie różni się od obrazu prezentowanego w innych środowiskach. Bardzo rzadko zdarza się, że dziecko prezentuje wzorzec przeciwstawny, czyli nie mówi w domu, a rozmawia i wypowiada się poza nim. Etiologia mutyzmu wybiórczego nie jest do końca określona. Wymienia się uwarunkowania biologiczne, uraz psychiczny pojawiający się w okresie rozwoju mowy, a także czynniki rodzinne, w tym często ograniczoną komunikację między jej członkami. W rzeczywistości jednak badacze różnią się między sobą w tym względzie, trudno więc ustalić uniwersalne przyczyny tego zaburzenia. Rolą nauczyciela będzie niejednokrotnie dostrzeżenie problemu oraz zlecenie badania przez specjalistę. Może odesłać dziecko do Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej, gabinetu psychologa lub lekarza psychiatry dzieci i młodzieży – przy czym ten ostatni stawia tylko diagnozę, ponieważ w przypadku mutyzmu wybiórczego nie wprowadza się farmakoterapii. Finalnie jednak rodzice powinni dotrzeć do Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej, aby uzyskać orzeczenie dla dziecka. Rola nauczyciela wykracza więc w tym przypadku poza wyłączne skierowanie na diagnozę. Terapia dziecka z mutyzmem nie jest tylko terapią gabinetową. Idealną sytuacją jest, gdy szkoła współpracuje z psychoterapeutą dziecka. Może otrzymać wytyczne do pracy i wskazania – pomoc nauczyciela może być w tym aspekcie niezbędna, to on bowiem jest z uczniem w trudnej dla niego sytuacji. Jego reakcje i zachowanie mogą być niezwykle pomocne lub pogłębiać trudności dziecka. Zbudowanie dobrej relacji z uczniem może bardzo wspomóc proces leczenia mutyzmu. Opis przypadku Uczeń z mutyzmem może znaleźć się w każdej klasie. Poniżej opis chłopca – Franciszka, z którym miałam przyjemność pracować terapeutycznie. Na jego przykładzie można zobaczyć, w jaki sposób funkcjonuje dziecko z mutyzmem lat 7 Franek jest w I klasie szkoły podstawowej. Nie chodził do przedszkola, poszedł od razu do klasy 0 w szkole. Kiedy rodzice byli w pracy, opiekowała się nim babcia. W rodzinie Franek miał opinię bardzo nieśmiałego. Kiedy przychodzili goście – siedział nieruchomo i nie odzywał się lub chował się za plecami domowników. Co ciekawe, nawet w przypadku bliskich osób, które widywał dość często (dziadkowie, siostra mamy), był bardzo wycofany i potrzebował dużo czasu, aby stać się swobodniejszym. Rodzice zbagatelizowali ten problem, ponieważ obydwoje jako dzieci byli nieśmiali i zakładali, że problem przeminie z wiekiem. Ważnym czynnikiem był też fakt, że rodzina nie prowadziła zbyt intensywnego życia towarzyskiego, w związku z czym Franek we wczesnym dzieciństwie miał stosunkowo mało okazji do interakcji społecznych. W warunkach domowych Franciszek był wesołym, energicznym chłopcem. Lubił dużo mówić, miał talent do naśladowania innych oraz wydawania niesamowitych odgłosów. W relacji z młodszym bratem starał się przewodzić, inicjował nowe zabawy, był bardzo otwarty. Rodzice opisywali Franka jako chłopca, który lubił stawiać na swoim i był dość uparty, zauważali także jego wrażliwość – poruszała go krzywda zwierząt, miał dużo empatii w stosunku do innych. W towarzystwie, w którym czuł się swobodnie, niczym nie różnił się od chłopców w jego wieku. Problemy pojawiły się, kiedy Franek poszedł do klasy 0 w szkole podstawowej. Jego separacja od rodziców nie wykraczała poza normę rozwojową, nauczycielka zaobserwowała jednak niepokojące ją symptomy, takie jak wycofanie chłopca z grupy rówieśniczej, trzymanie się z boku, usztywniona postawa ciała – Franek sprawiał wrażenie, jak gdyby był zamrożony. Chłopiec nie odpowiadał także na pytania nauczyciela oraz kolegów. W momentach przerwy na zabawę siedział sam i zajmował się najczęściej budowaniem z klocków. Po około pół roku Franek reagował na zaproszenie jednego kolegi do zabawy, jednak w dalszym ciągu się nie odzywał – co nie przeszkadzało obu chłopcom we wzajemnych interakcjach. Zamiast mówić, Franek kiwał głową, używał mimiki, wskazywał palcem. Jednak integracja z resztą klasy oraz nauczycielem nie postępowała. Ważne, że mimo iż Franek nie uczestniczył w zajęciach werbalnie – wykonywał i rozumiał zadania i polecenia. Uzupełniał zeszyt ćwiczeń, robił prace plastyczne, uczestniczył w zajęciach ruchowych. Intelektualnie radził sobie bardzo dobrze. Nauczycielka wskazała rodzicom chłopca zaobserwowane problemy. Poprosiła o konsultację specjalistyczną. Chłopiec diagnozowany był pod kątem zespołu Aspergera, który jednoznacznie został wykluczony. Franek otrzymał diagnozę mutyzmu wybiórczego, która pozwoliła zrozumieć jego problem oraz podjąć działania terapeutyczne. Terapia Franciszka nie odbywała się tylko w gabinecie psychologa/psychoterapeuty, ale wiązała się także ze współpracą z nauczycielem prowadzącym oraz rodzicami chłopca. Jak wspomóc dziecko z mutyzmem wybiórczym w klasie szkolnej Wiele osób z otoczenia dziecka z mutyzmem nie do końca jest pewnych, które zachowania z ich strony wspierają, a z których należałoby się wycofać. Dobre rozumienie zaburzenia oraz jego specyfiki pozwala wdrożyć adekwatną pomoc. Poniżej wskazania do pracy z uczniem z mutyzmem. Jeżeli masz podejrzenie mutyzmu wybiórczego – skieruj dziecko do specjalisty. Czasami w rodzinie problem może pozostać niezauważony, a dziecko może funkcjonować z etykietką „grzecznego” lub „nieśmiałego”. W literaturze przedmiotu podaje się, że często dopiero w placówkach oświatowych problem dziecka zostaje dostrzeżony. Warto więc znać kryteria diagnostyczne i cechy charakterystyczne zaburzenia oraz specyfikę funkcjonowania dziecka z mutyzmem wybiórczym. Dziecko z mutyzmem należy traktować jak każdego innego ucznia. Parasol ochronny ze strony nauczyciela powiększa problem i dodatkowo pogłębia zaburzenie. Paradoksalnie taki sposób postępowania może obniżać poczucie wartości oraz sprawczości ucznia, wyrabiając w nim przekonanie, że nie jest samodzielny, a wręcz wymaga opieki i troski. Jeżeli dziecko uczestniczy w terapii – warto poprosić specjalistę o wytyczne do pracy. Będzie to program dostosowany do potrzeb ucznia, bazujący na jego możliwościach rozwojowych na danym etapie. Wytyczne znajdziemy także w orzeczeniu z Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej. Warto pozostawać w kontakcie z rodzicami – mogą oni informować o postępach w terapii, ewentualnie przekazywać nowe wskazówki do pracy od psychoterapeuty ucznia. Niezwykle istotne są także informacje, które może przekazać nauczyciel na temat postępów dziecka w klasie, co pozwala dostosować proces terapii do aktualnych możliwości ucznia. Niedopuszczalne jest jednak rozmawianie przy dziecku o jego problemie. Może to być dla niego bardzo nieprzyjemne oraz stresujące. Dodatkowo może budować w jego głowie obraz tego, że sobie nie radzi. Warto dawać uczniowi możliwość odpowiedzi niewerbalnej na przykład poprzez wskazanie czy kiwnięcie głową. W toku pracy terapeutycznej po pewnym czasie powinny pojawić się pojedyncze słowa. Warto wówczas stosować pytania zamknięte, aby umożliwić korzystanie z nowej kompetencji. Taki sposób postępowania pozwala dziecku osiągnąć sukces – na tyle, na ile jest to możliwe na danym etapie pracy. Działanie to dodatkowo wpływa pozytywnie na wewnętrzny obraz siebie konstruowany przez ucznia. Zadając pytanie, unikaj zbyt intensywnego patrzenia w oczy dziecka. Może to w jego rozumieniu wywierać na nim zbyt silną presję. Pamiętaj, że dzieci z mutyzmem wybiórczym w różnym tempie osiągają zmiany. Zaakceptuj więc indywidualne tempo rozwoju. Pozbądź się oczekiwań. Dawaj dziecku polecenia, które będzie mogło wykonać bez problemu (rozdanie sprawdzianów, wytarcie tablicy itp.). Dzięki temu będzie czuło się częścią szkolnej społeczności. W ten sposób także zdobędzie większą pewność siebie. Jeżeli urządzacie przedstawienie, nie eliminuj dziecka z mutyzmem z uczestnictwa w sztuce. Wspaniale, jeżeli znajdziesz dla niego rolę dostosowaną do jego indywidualnych możliwości (w zależności od etapu terapii). Jeżeli dziecko nie odzywa się w ogóle, daj mu rolę niemówioną – jeśli takiej nie ma, warto dopisać ją do przedstawienia. Integracja jest podstawowym założeniem pomocy dziecku z diagnozą mutyzmu. Nie wyręczaj swojego ucznia. Jeżeli w twojej obecności ktoś zada mu pytanie – nie odpowiadaj za niego. Daj czas i obserwuj, co się wydarzy. Dostrzegaj i akcentuj mocne strony ucznia w innych obszarach. Postrzeganie dziecka nie może się ograniczać jedynie do tego, czy mówi, czy nie. Budowanie całościowego obrazu jest istotnym składnikiem jego postrzegania siebie. Jeżeli dziecko odezwie się – reaguj naturalnie. Zbyt emocjonalna reakcja ze strony nauczyciela może okazać się bardzo trudna dla ucznia. Czasami może doprowadzić nawet do wtórnego zamknięcia się dziecka. Nie zmuszaj do mówienia zwrotów grzecznościowych. Często zbyt duża presja na „dzień dobry” lub „do widzenia” spowalnia cały proces. Pamiętaj, że mutyzm wybiórczy to jednostka chorobowa, a nie próba manipulacji ze strony dziecka w celu uzyskania korzyści. Dlatego nie warto podejrzewać złych intencji u dziecka – należy wspierać jego przemianę. Mutyzm wybiórczy, ze względu na swoją specyfikę, jest widoczny na tle grupy klasowej. Zdarza się jednak, że dziecko z różnych względów nie dociera na diagnozę. Często u podstaw takiego postępowania znajduje się przekonanie, że dziecko z tego wyrośnie. W rzeczywistości prowadzi to często do pogłębienia problemu, gdyż wytwarza ono w sobie wiele nieadaptacyjnych strategii radzenia sobie z trudnościami (znajduje koleżankę lub kolegę, który udziela wypowiedzi za niego, zyskuje status osoby wymagającej pomocy/opieki – przez co jest wyręczane itp.). Napotykane trudności mogą pogłębiać wycofanie dziecka oraz obniżyć jego samoocenę, wzmocnić przekonanie o swej słabości i niezaradności. Dlatego tak ważne, aby uczniowie z mutyzmem wybiórczym byli właściwie diagnozowani oraz w odpowiednim czasie trafiali na terapię, która pomoże skorygować ich problem. W przypadku nauczyciela ważne, aby pełnił on istotne funkcje: dostrzegał nieprawidłowości rozwojowe, o ile dziecko nie trafiło wcześniej do specjalisty – odsyłał do ośrodków, gdzie może zostać postawiona właściwa diagnoza oraz aktywnie uczestniczył w procesie pomocy dziecku w klasie – realizując wytyczne oraz budując z dzieckiem dobrą, bezpieczną relację. Takie postępowanie daje duże szanse skutecznej pomocy uczniowi z mutyzmem wybiórczym. LITERATURA Bilikiewicz A. (red.), Psychiatria: podręcznik dla studentów medycyny, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007, s. 706. Rozenek i wsp., Mutyzm wybiórczy – opis zaburzenia i etiologia: czy wybiórczy brak mowy jest zaledwie wierzchołkiem góry lodowej?, „Psychiatria Polska” 2020; 54(2), s. 333–349. World Health Organization, ICD-10. Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych, World Health Organization, Genewa 2009. Wolańczyk T., Komender J., Zaburzenia emocjonalne i behawioralne u dzieci, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2013.